ابن‌حذاء ابوعبدالله محمد بن یحیی تمیمی قرطبیاِبن حَذّاء، ابوعبداله محمد بن یحیی تمیمی قُرطبی (۳۴۷-۴۱۶ق/ ۹۵۸- ۱۰۲۵م)، فقیه ، محدث ، ادیب مالکی می باشد. فهرست مندرجات۲ - تاریخ ولادت ۳ - لقب ۴ - نسب ۵ - ملاقات با علمای فقه مالکی ۶ - اساتید فقه ۷ - اساتید دیگر ۸ - اساتید روایی ۹ - اساتید مکی ۱۰ - اساتید مصری ۱۱ - استفاده از اساتید اندلس ۱۲ - منصب قضاوت ۱۳ - از مشاوران دولت قرطبه ۱۴ - قضاوت در شمال اندلس ۱۵ - تاریخ وفات ۱۶ - وصیت ابن حذاء ۱۷ - آثار و تألیفات ۱۸ - فهرست منابع ۱۹ - پانویس ۲۰ - منبع ۱ - مقامات علمیاِبن حَذّاء، فقیه، محدث، ادیب مالکی‌می باشد. وی در علم تعبیر رؤیا نیز بصیر بود [۱]
قاضی عیاض، ترتیب المدارک و تقریب المسالک، ج۴، ص۷۳۳، به کوشش احمد بکیر محمود، بیروت، دار مکتبه الحیاة.
[۲]
ذهبی، شمس الدین محمد، سیر اعلام النبلاء، ج۱۷، ص۴۴۴، به کوشش شعیب ارنؤوط و محمد نعیم عرقسوسی، بیروت، ۱۴۰۵ق/۱۹۸۵م.
۲ - تاریخ ولادتدر تاریخ ولادتش اختلاف است: بیش‌تر کسانی که از او یاد کرده‌اند، از جمله پسرس ابوعمر، تولد او را در محرم ۳۴۷ق نوشته‌اند، [۳]
قاضی عیاض، ترتیب المدارک و تقریب المسالک، ج۴، ص۷۳۴، به کوشش احمد بکیر محمود، بیروت، دار مکتبه الحیاة.
[۴]
ابن بشکوال، خلف، الصله، ج۲، ص۴۸۰، به کوشش عزت عطار الحسینی، قاهره، ۱۳۷۴ق/ ۱۹۵۵م.
اما بغدادی، [۵]
بغدادی، اسماعیل پاشا، هدیة العارفین، ج۲، ص۶۳، استانبول، ۱۹۵۵م.
سال ۳۴۸ق، پالنسیا [۶]
پالنسیا، آنخل گونزالس، تاریخ الفکر الاندلسی، ج۱، ص ۴۲۲، ترجمه حسین مؤنس، قاهره، ۱۹۰۰م.
۳۴۶ق و کحاله [۷]
کحاله، عمر رضا، معجم المؤلفین، ج۱۲، ص۹۹، بیروت، ۱۹۵۷.
۳۳۶ق را سال تولد او دانسته‌اند. ۳ - لقبقاضی عیاض [۸]
قاضی عیاض، ترتیب المدارک و تقریب المسالک، ج۴، ص۷۳۳، به کوشش احمد بکیر محمود، بیروت، دار مکتبه الحیاة.
از قول ابن عفیف می‌گوید: این خاندان معتقدند که لقبشان «حذّاء» ( حُداخوان) بوده، زیرا جدشان در کاروان پ یامبر اکرم (صلی الله علیه و آله) به این شغل مفتخر بود، لکن چون نخستین نیای آنان در محله کفشدوزان، سُکنی گزیده بود و نیز به سبب مشابهت دو حرف «د» و «ذ» به اشتباه «حذّاء» خوانده شدند. [۹]
ابن فرحون، الدیباج المذهب، ج۲، ص۲۳۷، به کوشش محمد احمدی ابوالنور، قاهره، ۱۹۷۴م.
۴ - نسبوی از اعقاب داوود یکی از بزرگان بنی امیه و فرمانروای وقت مَرْج راهِط بود که از شام به اندلس رفت و بعد‌ها فرزندانش در آن دیار حکومت یافتند و به جاه و مقام رسیدند. [۱۰]
قاضی عیاض، ترتیب المدارک و تقریب المسالک، ج۴، ص۷۳۳ ،به کوشش احمد بکیر محمود، بیروت، دار مکتبه الحیاة.
[۱۱]
ابن فرحون، الدیباج المذهب، ج۲، ص۲۳۷، به کوشش محمد احمدی ابوالنور، قاهره، ۱۹۷۴م.
۵ - ملاقات با علمای فقه مالکیاو در حیات خود بسیاری از بزرگان و علمای فقه مالکی [۱۲]
قاضی عیاض، ترتیب المدارک و تقریب المسالک، ج۴، ص۷۳۳-۷۳۴ ،به کوشش احمد بکیر محمود، بیروت، دار مکتبه الحیاة.
را ملاقات نموده و از محضر دانشمندان عصر خویش بهره برده، [۱۳]
ابن بشکوال، خلف، الصله، ج۲، ص۴۷۹، به کوشش عزت عطار الحسینی، قاهره، ۱۳۷۴ق/ ۱۹۵۵م.
[۱۴]
ابن فرحون، الدیباج المذهب، ج۲، ص۲۳۷، به کوشش محمد احمدی ابوالنور، قاهره، ۱۹۷۴م.
به شهرهای مختلف سفر کرده و هر بار بر اندوخته علمی خویش افزوده است. ۶ - اساتید فقه۱۴ ساله بود که در قُرطبه نزد ابوبکر بن زَرْب شروع به فراگرفتن فقه نمود [۱۵]
قاضی عیاض، ترتیب المدارک و تقریب المسالک، ج۴، ص۷۳۳، به کوشش احمد بکیر محمود، بیروت، دار مکتبه الحیاة.
[۱۶]
پالنسیا، آنخل گونزالس، تاریخ الفکر الاندلسی، ج۱، ص۴۲۲، ترجمه حسین مؤنس، قاهره، ۱۹۰۰م.
و نزد او ارج بسیار یافت آنچنانکه ابن زرب او را به فرزندی برگزید. [۱۷]
ابن بشکوال، خلف، الصله، ج۲، ص۴۷۹، به کوشش عزت عطار الحسینی، قاهره، ۱۳۷۴ق/ ۱۹۵۵م.
[۱۸]
پالنسیا، آنخل گونزالس، تاریخ الفکر الاندلسی، ج۱، ص۴۲۲، ترجمه حسین مؤنس، قاهره، ۱۹۰۰م.
۷ - اساتید دیگرعلماء و دانشمندان دیگری نیز نسبت به او سمت استادی داشته‌اند از جمله: زکریا بن برطال، ابن سلیم، محمد بن ابی دلیم، ابوجعفر بن عون‌الله، ابوبکر زبیدی، ابوعیسی لیثی، ابن قوطیه. [۱۹]
قاضی عیاض، ترتیب المدارک و تقریب المسالک، ج۴، ص۷۳۳-۷۳۴، به کوشش احمد بکیر محمود، بیروت، دار مکتبه الحیاة.
[۲۰]
ابن بشکوال، خلف، الصله، ج۲، ص۴۷۹، به کوشش عزت عطار الحسینی، قاهره، ۱۳۷۴ق/ ۱۹۵۵م.
[۲۱]
یاقوت، ادبا، ج۱۹، ص۱۰۸.
[۲۲]
ذهبی، شمس الدین محمد، سیر اعلام النبلاء، ج۱۷، ص۴۴۴، به کوشش شعیب ارنؤوط و محمد نعیم عرقسوسی، بیروت، ۱۴۰۵ق/۱۹۸۵م.
۸ - اساتید رواییچندی بعد، از قرطبه به قیروان رفت و در آن‌جا از ابن ابی زید قیروانی دانش آموخت و از او اجازه روایت یافت. [۲۳]
قاضی عیاض، ترتیب المدارک و تقریب المسالک، ج۴، ص۷۳۴، به کوشش احمد بکیر محمود، بیروت، دار مکتبه الحیاة.
[۲۴]
ابن بشکوال، خلف، الصله، ج۲، ص۴۷۹، به کوشش عزت عطار الحسینی، قاهره، ۱۳۷۴ق/ ۱۹۵۵م.
[۲۵]
ضبی، احمد، بغیة الملتمس فی تاریخ رجال اهل الاندلس، ص۱۴۶ قاهره، ۱۹۶۷م.
۹ - اساتید مکیدر ۳۷۲ق حج گزارد و در حجاز تنی چند از علما از جمله ابواسحاق ابراهیم بن احمد دینوری را ملاقات نمود و از او حدیث شنید. [۲۶]
قاضی عیاض، ترتیب المدارک و تقریب المسالک، ج۴، ص۷۳۴، به کوشش احمد بکیر محمود، بیروت، دار مکتبه الحیاة.
[۲۷]
ابن بشکوال، خلف، الصله، ج۲، ص۴۷۹، به کوشش عزت عطار الحسینی، قاهره، ۱۳۷۴ق/ ۱۹۵۵م.
۱۰ - اساتید مصریدر مصرسپس به مصر سفر کرد و از محضر برخی از فقهای آن سامان مانند ابوالقاسم عبدالرحمان بن عبدالله جوهری بهره جست. [۲۸]
ابن بشکوال، خلف، الصله، به کوشش عزت عطار الحسینی، ج۲، ص۴۷۹ قاهره، ۱۳۷۴ق/ ۱۹۵۵م.
[۲۹]
ابن فرحون، الدیباج المذهب، ج۲، ص۲۳۷، به کوشش محمد احمدی ابوالنور، قاهره، ۱۹۷۴م.
۱۱ - استفاده از اساتید اندلسسپس چون در فقه و حدیث بصیرت یافت به اندلس بازگشت و نزد ابومحمد اصیلی تقرب یافت و از محضرش کسب فیض نمود و به تکمیل معلومات خود همت گماشت. [۳۰]
قاضی عیاض، ترتیب المدارک و تقریب المسالک، ج۴، ص۷۳۴، به کوشش احمد بکیر محمود، بیروت، دار مکتبه الحیاة.
[۳۱]
ابن بشکوال، خلف، الصله، به کوشش عزت عطار الحسینی، ج۲، ص۴۷۹ قاهره، ۱۳۷۴ق/ ۱۹۵۵م.
[۳۲]
ابن فرحون، الدیباج المذهب، ج۲، ص۲۳۷، به کوشش محمد احمدی ابوالنور، قاهره، ۱۹۷۴م.
بسیاری، از جمله فرزندش ابوعمر، دانش او را در علوم گوناگون از جمله تعبیر رؤیا ستوده و گفته‌اند در فقه و حدیث و درایه زبر دست بود چانکه از علمای متقدم و معاصر خویش چیزی کم نداشت. [۳۳]
قاضی عیاض، ترتیب المدارک و تقریب المسالک، ج۴، ص۷۳۴، به کوشش احمد بکیر محمود، بیروت، دار مکتبه الحیاة.
[۳۴]
ابن بشکوال، خلف، الصله، ج۲، ص۴۷۹- ۴۸۰، به کوشش عزت عطار الحسینی، قاهره، ۱۳۷۴ق/ ۱۹۵۵م.
[۳۵]
ذهبی، شمس الدین محمد، سیر اعلام النبلاء، ج۱۷، ص۴۴۴- ۴۴۵، به کوشش شعیب ارنؤوط و محمد نعیم عرقسوسی، بیروت، ۱۴۰۵ق/۱۹۸۵م.
۱۲ - منصب قضاوتابن حذاء بار‌ها شغل قضا یافت، نخست در بجایه، [۳۶]
قاضی عیاض، ترتیب المدارک و تقریب المسالک، ج۴، ص۷۳۴، به کوشش احمد بکیر محمود، بیروت، دار مکتبه الحیاة.
[۳۷]
ابن بشکوال، خلف، الصله، ج۲، ص۴۸۰، به کوشش عزت عطار الحسینی، قاهره، ۱۳۷۴ق/ ۱۹۵۵م.
[۳۸]
صفدی، خلیل، الوافی بالوفیات، ج۵، ص۱۹۶، به کوشش س ددرینگ، بیروت، ۱۳۸۹ق/۱۹۷۰م.
سپس در اشبیلیه به کار قضا پرداخت۱۳ - از مشاوران دولت قرطبهو گویا مدت اقامتش در این شهر از جاهای دیگر بیش‌تر بود و اعتباری که در این زمان میان اعیان کسب کرد، بسیار بود زیرا به قول ابن بشکوال [۳۹]
ابن بشکوال، خلف، الصله، ج۲، ص۴۸۰، به کوشش عزت عطار الحسینی، قاهره، ۱۳۷۴ق/ ۱۹۵۵م.
در همان احوال با مرکز قرطبه نیز رابطه استوار داشت و از مشاوران دولت قرطبه به شمار می‌رفت. ۱۴ - قضاوت در شمال اندلسوی سپس بر اثر قیام بربر‌ها (ح ۴۰۰ق/۱۰۱۰م) به ناچار به شمال اندلس رفت و در تُطِیله و سپس در شهر سالم به قضا مشغول شد. [۴۰]
ابن بشکوال، خلف، الصله، ج۲، ص۴۸۰، به کوشش عزت عطار الحسینی، قاهره، ۱۳۷۴ق/ ۱۹۵۵م.
۱۵ - تاریخ وفاتعاقبت در سرقسطه اقامت گزید و همان‌جا در ماه رمضان ۴۱۶ق درگذشت [۴۱]
قاضی عیاض، ترتیب المدارک و تقریب المسالک، ج۴، ص۷۳۴، به کوشش احمد بکیر محمود، بیروت، دار مکتبه الحیاة.
[۴۲]
ذهبی، شمس الدین محمد، سیر اعلام النبلاء، ج۱۷، ص۴۴۴- ۴۴۵، به کوشش شعیب ارنؤوط و محمد نعیم عرقسوسی، بیروت، ۱۴۰۵ق/۱۹۸۵م.
[۴۳]
یاقوت، ادبا، ج۱۹، ص۱۰۸.
) (سال ۴۱۰ق) و او را در جوار قبر حَنَش بن عبدالله صَنْعانی (د ۱۰۰ق/۷۱۸م) به خاک سپردند .۱۶ - وصیت ابن حذاءو بنابر وصیتش اوراق کتاب الانباء علی اسماء الله او را در کفنش گذاردند. [۴۴]
ابن بشکوال، خلف، الصله، ج۲، ص۴۸۰، به کوشش عزت عطار الحسینی، قاهره، ۱۳۷۴ق/ ۱۹۵۵م.
[۴۵]
صفدی، خلیل، الوافی بالوفیات، ج۵، ص۱۹۶، به کوشش س ددرینگ، بیروت، ۱۳۸۹ق/۱۹۷۰م.
۱۷ - آثار و تألیفات۱. الاستنباط لمعانی السنن و الاحکام من احادیث الموطأ، در ۸۰ جزء. [۴۶]
ابن فرحون، الدیباج المذهب، ج۲، ص۲۳۷، به کوشش محمد احمدی ابوالنور، قاهره، ۱۹۷۴م.
[۴۷]
یاقوت، ادبا، ج۱۹، ص۱۰۹.
۲. الانباء علی اسماءالله تعالی. [۴۸]
یاقوت، ادبا، ج۱۹، ص۱۰۹.
[۴۹]
ابن فرحون، الدیباج المذهب، ج۲، ص۲۳۸، به کوشش محمد احمدی ابوالنور، قاهره، ۱۹۷۴م.
۳. البشری فی تأویل الرؤیا، در ۱۰ جزء [۵۰]
صفدی، خلیل، الوافی بالوفیات، ج۵، ص۱۹۶، به کوشش س ددرینگ، بیروت، ۱۳۸۹ق/۱۹۷۰م.
که به نامهای البشری فی تعبیر الرؤیا، عبارة الرؤیا، البشری و الرؤیا آمده است. [۵۱]
قاضی عیاض، ترتیب المدارک و تقریب المسالک، ج۴، ص۷۳۴، به کوشش احمد بکیر محمود، بیروت، دار مکتبه الحیاة.
[۵۲]
یاقوت، ادبا، ج۱۹، ص۱۰۹.
[۵۳]
ذهبی، شمس الدین محمد، العبر، ج۲، ص۲۳۱، به کوشش ابوهاجر محمد سعید بن بسیونی زغلول، بیروت، ۱۴۰۵ق/۱۹۸۵م.
[۵۴]
ذهبی، شمس الدین محمد، سیر اعلام النبلاء، ج۱۷، ص۴۴۴- ۴۴۵، به کوشش شعیب ارنؤوط و محمد نعیم عرقسوسی، بیروت، ۱۴۰۵ق/۱۹۸۵م.
[۵۵]
ابن شاکر کتبی، محمد، عیون التواریخ، ج۱۰، ص۶۱، نسخه عکسی کتابخانه احمد ثالث.
. ۴ التعریف بمن ذکر فی مُوَطّأ مالک بن انس من الرجال و النساء، که نسخه‌ای از این کتاب در کتابخانه قرویین فاس موجود است. ۵. الخطب و سیر الخطباء [۵۶]
ابن بشکوال، خلف، الصله، ج۲، ص۴۸۰، به کوشش عزت عطار الحسینی، قاهره، ۱۳۷۴ق/ ۱۹۵۵م.
۱۸ - فهرست منابع(۱) ا بن بشکوال، خلف، الصله، به کوشش عزت عطار الحسینی، قاهره، ۱۳۷۴ق/ ۱۹۵۵م. (۲) ابن تغری بردی، النجوم. (۳) ا بن شاکر کتبی، محمد، عیون التواریخ، نسخه عکسی کتابخانه احمد ثالث. (۴) ابن فرحون، الدیباج المذهب، به کوشش محمد احمدی ابوالنور، قاهره، ۱۹۷۴م. (۵) بغدادی، اسماعیل پاشا، هدیة العارفین، استانبول، ۱۹۵۵م. (۶) پالنسیا، آنخل گونزالس، تاریخ الفکر الاندلسی، ترجمه حسین مؤنس، قاهره، ۱۹۰۰م. (۷) ذهبی، شمس الدین محمد، سیر اعلام النبلاء، به کوشش شعیب ارنؤوط و محمد نعیم عرقسوسی، بیروت، ۱۴۰۵ق/۱۹۸۵م. (۸) ذهبی، شمس الدین محمد، العبر، به کوشش ابوهاجر محمد سعید بن بسیونی زغلول، بیروت، ۱۴۰۵ق/۱۹۸۵م. (۹) صفدی، خلیل، الوافی بالوفیات، به کوشش س ددرینگ، بیروت، ۱۳۸۹ق/۱۹۷۰م. (۱۰) ضبی، احمد، بغیة الملتمس فی تاریخ رجال اهل الاندلس، قاهره، ۱۹۶۷م. (۱۱) قاضی عیاض، ترتیب المدارک و تقریب المسالک، به کوشش احمد بکیر محمود، بیروت، دار مکتبه الحیاة. (۱۲) کحاله، عمر رضا، معجم المؤلفین، بیروت، ۱۹۵۷. (۱۳) یاقوت، ادبا. ۱۹ - پانویس
۲۰ - منبعدانشنامه بزرگ اسلامی، مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی، برگرفته از مقاله «ابن‌حذاء»،ج۳، ص۱۰۹۳. |